Skip to main content

अन् पारिजातक हसला..

 अन् पारिजातक हसला..

ई प्रशिक्षक ऑगस्ट २०२१ संपादकीय 

सस्नेह नमस्कार,

जुलैअखेर एका अनोख्या पुष्पोत्सवाची बातमी आणि निळाईची छायाचित्र पाहायला मिळाली. दर आठ वर्षांनी बहरणाऱ्या कारवी वनस्पतीच्या पुष्पोत्सवाची बातमी होती. बातमी वाचल्यावर वनस्पती अभ्यासक मंदार दातार यांनी एका कार्यक्रमात वाचन केलेली एक कविता आठवली.

तोरणगडच्या चढणीवरली निळी कारवी परवा फुलली

अशी बहरली साद जणू अम्बरातली खाली आली

निळी कारवी जेव्हा फुलते मधमाशांचा सुकाळ होतो

मकरंदाचे कुंभ सांडती बहर एवढा अपार येतो।

निळी कारवी फुलता फुलता अधिवासाचे चित्र बदलते

उतार ऐसे पुलकित होती निलगिरीही सार्थ वाटते

कुठे कुरुंजी कुठे वायटी, माळ कारवी आणि टोपली

सह्याद्रीच्या बाहुंवरती एकातून उत्क्रांत जाहली ।

फुलून येते कारवी जेव्हा वर्ष तिच्या ते मरणाचे

जीर्ण जीवांना निरोप देऊन नवबिजांनी रुजण्याचे

पुढल्यावर्षी याच ठिकाणी नसेल येथे ही निळाई

लाखलाख परी नवस्वप्नांना रुजण्याची असेल घाई।

                                                               ( कवी : मंदार दातार )

निसर्गाचे आविष्कार, त्यामागचे सूत्र आणि त्याचे मानवी जीवनाशी असलेले नाते या कवितेत सुंदरपणे मांडले आहे. परिसर अभ्यासाचा परिचय करून देताना निसर्गाच्या अशा आविष्कारांचे दर्शन विद्यार्थ्यांना घडवणे, त्यामागचे विज्ञानसूत्र उलगडून दाखवणे आणि त्या सूत्राचे  मानवी जीवनाशी असलेले नाते विचारार्थ विद्यार्थ्याच्या मनात अंतर्मुख होण्यासाठी सोडून देणे. हेच परिसर अभ्यासाच्या अध्यापनाचे सूत्र आहे.

परिसर अभ्यास, विज्ञान विषयाच्या अध्यापकांच्या प्रशिक्षणात मी कायम एक प्रश्न विचारतो, 'तुम्हाला तुमच्या विद्यार्थ्याच्या मनात तो राहतो त्या परिसराबद्दल कुतूहल निर्माण करायचे आहे का?' जर याचे उत्तर हो असेल तर तुम्ही परिसर अभ्यास, विज्ञान विषयाचे अध्यापन करू शकाल. कारण हे विषय शिकवण्याची सुरुवात करण्यासाठी कुतूहल ही आवश्यक गोष्ट आहे, त्याशिवाय शिकणे सुरूच होऊ शकत नाही. वर्गात विज्ञान, परिसर अभ्यासाबद्दल माहिती पोहचवू शकाल पण शिकणे कुतूहलाशिवाय सुरू होऊ शकणार नाही.

आता हे करायचे असेल तर आपसूकपणे पुढील प्रश्न येतो मुळात शिक्षकाच्या मनात 

तो राहतो त्या परिसराबद्दल कुतूहल आहे का

करोनाच्या लॉकडाऊनच्या काळात थोडा निवांतपणा मिळाल्यावर आपल्या परिसरातील गोष्टींबद्दल असे कुतूहल एका अध्यापकाच्या मनात निर्माण झाले, त्याबद्दलचे असंख्य प्रश्न निर्माण झाले आणि सुरू झाले, एक शिक्षक आणि त्याचे इच्छुक विद्यार्थी यांचे सहशिक्षण

निगडीच्या नवनगर विद्यालयातील श्री. शिवराज पिम्पुडे यांनी याकाळात झाडे, फुले, पक्षी, प्राणी एवढेच नव्हे तर आकाशातील ढग मुलांबरोबर शोधले. या सहाध्यायनाचा त्यांचा अनुभव मांडणारे 'अन् पारिजातक हसला' या पुस्तकाचा परिचय आणि वाच. मिलिंद वाटवे यांची परिसर अभ्यासाचे सूत्र मांडणारी प्रस्तावना या अंकात प्रकाशित करत आहोत. श्री शिवराज पिम्पुडे यांचे हे प्रयोग त्यांच्या ब्लॉगवर वाचनासाठी उपलब्ध आहेत ते जरूर वाचावेत. http://shivrajpimpude.blogspot.com/. आपण 'अन् पारिजातक हसला'  ज्ञान प्रबोधिनी प्रकाशनच्या https://www.jpprakashane.org ला भेट देऊन खरेदी करू शकता.   

याच अंकात वयम् संस्थेच्या जयश्री कुलकर्णी यांनी आपल्या विद्यार्थ्यांसोबत ऋतू चक्राची दिनदर्शिका कशी उलगडली व त्यातून विद्यार्थ्याचे अनुभव विश्व, त्याचा परिसर आणि त्याचे शिकणे यांची कशी सांगड घातली हे सांगणारा लेख परिसर अभ्यासासाठीच्या वेगळ्या उपक्रमाचा परिचय आपल्यला करून देतो.

 आपण असे परिसर अभ्यासातून विज्ञान अध्ययन, सामाजिक शास्त्र अध्ययन, भाषा अध्ययनासाठी विद्यार्थ्यांबरोबर सहशिक्षणाचे प्रयोग केले असल्यास त्याचे अनुभव प्रशिक्षकच्या वाचकांपर्यंत पोचवण्यासाठी जरूर आमच्यापर्यंत लिहून पाठवा.

सस्नेह,

प्रशांत दिवेकर

संपादक, ई प्रशिक्षक

शैक्षणिक उपक्रम संशोधिका

ज्ञान प्रबोधिनी,पुणे

ई प्रशिक्षक मासिकाचा ऑगस्ट २०२१ महिन्याचा लेख वाचण्यासाठी भेट द्या

https://online.fliphtml5.com/bexdc/tijx/



Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Task Instructions for PBL Guide Teachers : Enriching Skills Required for PBL

  Task Instructions for PBL Guide Teachers Thoughts on Enriching Skills Required for PBL Objective: To enrich the understanding of skill enrichment required for Project-Based Learning (PBL) by developing a comprehensive mind map and writing a short note. Steps: 1.     Review Shared Diagram: Begin by reviewing the diagram that lists a few skills required for project work, which has been shared with you along with activity instructions. 2.     Expand the Skill List: Add to the list of skills required for effective project work. 3.     Develop a Mind Map: Create a new mind map that represents the importance and scope of skill enrichment for PBL, Organize the skills into categories and show their relationships and interdependencies. 4.     Write a Short Note: ·        Based on your mind map, write a short note covering the following points: ·      ...

বন্দে গুৰু পৰম্পৰা

বন্দে গুৰু পৰম্পৰা গুৰু পূৰ্ণিমা মানে জ্ঞান পৰম্পৰাৰ বাহক হোৱাৰ দিন । ইয়াম বিৱস্বতে যোগ প্ৰক্তৱনহম্ভায়ম । বিৱস্বণ মনভে প্ৰাহ মনুৰিক্ষৱকভে ব্ৰেৱীত ।। ( ৪ - ১ ) ( এটি অক্ষয় যোগৰ বিষয়ে মই সূৰ্য দেৱতাক বৰ্ণনা কৰিছো । বিৱস্বণে তেতিয়া মনুক সম্বোধন কৰিলে , আৰু মনুৱে ইক্ষৱাকুক সম্বোধন কৰিলে ) ।           ভাগৱত গীতাত   অৰ্জুনক উপদেশ দিওঁতে ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই জ্ঞানৰ পৰম্পৰাৰ উদাহৰণ দাঙি ধৰিছে । তেওঁ কয় ,” মই এই অবিনাশী যোগ সূৰ্যক ( বিবাস্বণ ) প্ৰদান কৰিলোঁ , যিয়ে ইয়াক মনুলৈ আগবঢ়াই দিলে । “           ভাৰতীয় পৰম্পৰাত যেতিয়াই নতুন জ্ঞান বা দৰ্শন উপস্থাপন কৰা হয় , তেতিয়াই গুৰুৰ পৰম্পৰাৰ উত্তৰাধিকাৰিকো স্বীকৃতি দিয়া হয় , কাৰণ জ্ঞানৰ বংশ সংৰক্ষণ পাৰ হৈ গ ’ লেহে জ্ঞান বিস্তাৰিত হৈ উঠে ।           জ্ঞান প্ৰবোধিনীয়ে চাৰিজন মহান ব্যক্তিত্ব সমৰ্থ ৰামদাস , স্বামী বিবেকানন্দ আৰু যোগী অৰবিন্দক নিজৰ দূৰদৰ্শী হিচাপে ...

Talk on Indian Knowledge Systems in Curriculum @ Samvit Sangam

  Talk on Indian Knowledge Systems in Curriculum @ Samvit Sangam Namaste to all. I feel honoured to speak on Indian Knowledge Systems in Education at Samvit Sangam , organized by Samvit Research Foundation. I had the privilege to represent Jnana Prabodhini and speak at Samvit Sangam — a one-day symposium on the integration of Indian Knowledge Systems (IKS) in school education. I’ll keep to the time and share a few key points and practices from Jnana Prabodhini, so we can stay on track with the schedule. In the inaugural session, Anuragji raised important questions regarding the term Indian Knowledge System —its acronym IKS, and whether we ought to replace it with Bhartiya Gyan Parampara . For clarity, I will continue to refer to it as IKS-Parampara . The distinction between “ Indian Knowledge System ” and “Bhartiya Gyan Parampara” is significant. The English term “system” invokes several dimensions: What is the foundation of this system? What are the sources of its knowl...