Skip to main content

संपादकीय संवाद : १

 

संपादकीय संवाद : १

सस्नेह नमस्कार,

गेल्या महिन्यात एका शिक्षकांच्या गटासाठी प्रकल्प पद्धतीचा परिचय करून देण्यासाठी एक चार दिवसीय कार्यशाळा घेतली. कार्यशाळेत एका प्रश्नावर शिक्षकांना काम करायला दिले होते. प्रश्न समजून घेऊन आवश्यक उत्तर मिळवण्यासाठी काहीतरी गोळा करावे लागेल, मुलाखती घ्याव्या लागतील, सर्वेक्षण करावे लागेल, प्रयोग करावे लागतील अशा स्वरूपाचे प्रश्न ‘प्रकल्पाचा प्रश्न’ म्हणून दिले होते.

प्रश्नाचे स्वरूप समजेल व आकलन होईल अशी चर्चा झाल्यावर गटांना काम करण्यासाठी वेळ दिला होता. तास-दीड  तासाने गटांचे काम बघण्यासाठी गेलो तर काही गट नुसतेच बसलेले दिसले विचारले तर ‘सर, यासाठी सूक्ष्मदर्शक लागेल ? यासाठी पदार्थाची वेष्टने लागतील ? आमच्या प्रश्नांसाठी बटाटे लागणार आहेत ? असे प्रतिसाद आले. 

या प्रतिसादांवर ‘मग मिळवायला अडचण काय आहे आहे ? ‘ असे विचारल्यावर प्रतिसाद आले ‘ सूक्ष्मदर्शकासाठी प्रयोगशाळेपर्यंत जावे लागेल! रस्त्यावर पडलेली किंवा शाळेच्या कचरा कुंडीतील वेष्टने कशी उचलायची!! मेसमध्ये बटाटा मागितला आणि तेथील कर्मचारी देणार नाही म्हणाले तर !!!’

प्रतिसादांवरून लक्षात येते की  मला शिकण्यासाठी जे लागणार आहे ते मलाच मिळवावे लागेल, त्यासाठी मलाच प्रयत्न करावे लागणार आहेत,  असा विचारच गटाने केला नव्हता.  जे लागेल ते कोणीतरी आणून देईल मग आम्ही  अभ्यास करू अशा विचारात गट होता.

शिकण्यासाठी एक स्थितीशीलता सोडून एका गतीशिलतेत प्रवेश करावा लागतो, एक सुखाची स्थिती ( कम्फर्ट झोन ) सोडावी लागते. असे ‘स्वयं’सूचनेने शिकण्यासाठी आवश्यक गतीशिलतेमध्ये प्रवेश करण्याचे अनुभव विद्यार्थ्यांना देता येतील का ? अशा अनुभवांमधून असे ‘स्वयं’सूचना देऊ शकतील असे स्वाध्यायी घडवता येईल का ?

जोनाथन लीव्हिंगस्टन सीगल या रिचर्ड बाख यांच्या पुस्तकातील सलिव्हानने जोनाथन दिलेला एक प्रतिसाद आठवतो. जोनाथानच्या यशाबद्दल अभिनंदन करताना  सलिव्हान म्हणतो, ‘ नाही जोन, तसं नाहीये. मी गेल्या दहा हजार वर्षात जे गल पक्षी पहिले, त्यात नवीन शिकण्याचं भय जवळजवळ नाही असा धाडसी तू एकच भेटलास!’

  अनुभव शिक्षणाची योजना करताना नवीन अनुभव घेण्यातील, नवीन शिकण्यातील आनंद घ्यायला विद्यार्थी शिकतील अशा अनुभवांची योजना करूया.

सस्नेह,

प्रशांत दिवेकर

( संपादकीय जानेवारी  २०२४)    

Comments

  1. आपण निर्माण केलेले प्रश्न फार महत्वाचे आहेत. अशी स्थितीशिलता हाच शिक्षण प्रक्रियेतील अडथळा जाणवतो. गतिशीलता निर्माण करावयाची झाल्यास परस्पर संवाद, प्रश्न निर्माण होणे, जिज्ञासा व ती जिज्ञासा जो पर्यंत शमवली जात नाही तो पर्यंत करावयाची धडपड निर्माण करता यायची असेल तर परस्पर संवाद व तितकी स्पेस या शालेय व्यवस्थेत निर्माण होणे देखील आवश्यक वाटते. परंतु असे तंत्र असल्यास जाणून घ्यायला देखील आवडेल.

    ReplyDelete

Post a Comment

Popular posts from this blog

Jivo Jivasya Jeevanam: Unfolding the Transformative Power of Life

  Jivo Jivasya Jeevanam : Unfolding the Transformative Power of Life If you are in the Delhi or Agra area during the winter months, the Bharatpur Bird Sanctuary is a magical place to visit. A few years ago, I spent a day exploring this stunning sanctuary in North India, renowned for being a haven for birds. Over 350 species flock to Bharatpur during the winter, making it a paradise for bird enthusiasts. The sanctuary is not just about birds; it also features a small museum filled with fascinating exhibits. Inside, you will find detailed information: diversity, anatomy, physiology, migration patterns, etc about the sanctuary’s feathered residents. However, one section of the museum particularly caught my attention. It showcased photographs from the British colonial era, revealing a darker chapter in history: hunting for tiger and bird trophies. One striking photo depicted British officers proudly standing on what appeared to be a large staircase, holding guns with their chest...

Project-Based Learning (PBL): Learning in Action! : 3

  Project-Based Learning (PBL): Learning in Action! : 3 For many days, my WhatsApp profile statement has been: 'The art of teaching is the art of assisting Discovery,' by Mark Van Doren.  As a guide teacher for project-based learning (PBL), it serves as the perfect tagline. It reminds me that my role is to guide students in their journey of exploration and investigation, enabling learners to brainstorm project ideas/questions, develop skills required for exploration and investigation, work out the methodology required for discovery, and help present the discovered knowledge. When identifying topics for project work, students come up with ideas based on their observations of their surroundings, society, and day-to-day life events. Project-based learning encourages students to actively explore and investigate real-world problems or challenges, fostering a sense of curiosity and self-discovery. Apart from the above-mentioned methodological aspects of projects, the guiding tea...

Chhote Scientists & NCF 2023

  Chhote Scientists: An educational initiative to Enrich Science Learning & National Curriculum Framework for School Education 2023 Science education at Jnana Prabodhini aims to build students' motivation, attitude, skill development, and content enrichment in science. It seeks to instil  scientific temper and curiosity in students, inspiring them to explore science and apply it in their lives. Along with the acquisition of scientific content and its methods, science education at Jnana Prabodhini aims to nurture scientific attitude and scientific temper in learners. Educational exposures and activities at Jnana Prabodhini emphasize the development of scientific temper, logical thinking, innovation, and creativity. The purpose and objectives of science education as stated in the New Education Policy 2020 and the National Curriculum Framework for School Education 2023 align with the purpose of science education stated at Jnana Prabodhini. The New Education Policy emphasizes ...